Het grote spoorjubileum komt met rassen schreden dichterbij. Noteer zeker het weekend van de verjaardag van het spoor op 20 en 21 september 2014 in Het Spoorwegmuseum in Utrecht. Twee jaar geleden in 2012 was het honderdvijfenzeventig jaar geleden dat men overging tot het oprichten van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. Dit jaar vieren wij dat het precies 175 jaar geleden dat de eerste Nederlandse spoorwegonderneming, de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij, werd opgericht en koninklijk werd goedgekeurd. Daarmee is het spoorwegtijdperk in Nederland aangebroken.
Ter gelegenheid van dit feit is er een boek verschenen die een aantal aspecten belicht van de vroegste periode van de spoorwegen in ons land. In tegenstelling tot eerdere publicaties is er in deze uitgave meer aandacht voor de spoorwegen als commercieel bedrijf. Het boek dat laat zien hoe de spoorwegen in Nederland ontwikkelde, werd geschreven en samengesteld door Guus Veenendaal en Hugo Roos. Het is geen boek met veel foto’s van treinen, maar de achtergrond van de oprichting van het spoor in Nederland.
Hugo Roos was achtereenvolgens hoogleraar aan de KMA, de Universiteit van Amsterdam en de Erasmus Universiteit. Hij publiceerde over onder vicevoorzitter van de Vereniging van Vrienden van het Spoorwegmuseum.
Guus Veenendaal beschrijft de oprichting van de maatschappij en de achtergronden, de verdeling van de taken, de financiering etc. Daarnaast is er ook aandacht voor de in eerste instantie moeizame zoektocht naar bekwaam personeel. Vanuit Engeland werden, voor toen enorme salarissen, personeel aangetrokken. In de beginperiode lag het zwaartepunt op het personen vervoer.
Guus Veenendaal is historicus en was als wetenschappelijk medewerker verbonden aan het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis in Den Haag. Hij schreef een aantal boeken en artikelen over Nederlandse en Amerikaanse spoorwegen.
Voor de aandeelhouders, waaronder ook Koning Willem I was het rendement in de begin periode matig. Tegenwoordig zou men kunnen spreken misschien van durfkapitalisme. Het verhaal loopt tot 1866, toen moest er nieuw kapitaal aangetrokken worden voor de ombouw van breedspoor naar normaalspoor. Opmerkelijk is dat ook toen al er meer belangstelling was voor Russische spoorwegaandelen.
Jacq. Van der Meer geeft in zijn artikel inzicht in de vroege jaren van de exploitatie en alles wat daarbij komt kijken, zoals kwaliteit van de rails, kolen, materieel, veiligheid etc. Daarnaast is er ook nog een hoofdstuk gewijd aan de verhouding tussen de overheid en de spoorwegen. Al vanaf het begin heeft de overheid zich laten gelden bij plannen en aanleg van lijnen.
Voor een deel ook een gevolg van tegengestelde belangen in deze periode tussen steden onderling en concessie aanvragers. Ook toen werden er commissies ingesteld om het probleem nader te onderzoeken of te duiden. Dit is niet echt veranderd in al die jaren.
Een aardig onderwerp wat zelden in de Nederlandse spoorwegliteratuur belicht wordt is het artikel van Jan Schulten over “Mars en de trein”. In de negentiende eeuw ontdekten de militairen, de voordelen van het vervoer per spoor van manschappen en materieel. De oorlogen die Duitsland voerde in de tweede helft van deze eeuw liet duidelijk de voordelen zien. Zo werd dit ook in ons land opgepakt. Al snel werd er binnen het militair bedrijf, naast de genie voor de spoorbruggen ook een korps Spoorwegtroepen opgericht. Nieuwe inzichten inzake de oorlogvoering deden na de Eerste Wereldoorlog het strategisch belang van het spoor afnemen.
Het laatste artikel is gewijd aan de belegger van de spoorwegfondsen. De auteurs Peter Baas en Hugo Roos beschrijven de geschiedenis van de spoorwegaandelen en de aandeelhouders in deze periode. Dit artikel is bijzonder aardig geïllustreerd met oude aandelen.
Ondernemen op het spoor geeft ook aardig de huidige tijdgeest weer, spoorwegen wederom als beleggingsobject en het idee van een bedrijf van openbaar nut te zijn wat naar de achtergrond geschoven.
Ondernemen op het spoor : de eerste jaren van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij. Red. Hugo Roos en Guus Veenendaal.
Uitgever Boom – Amsterdam
Geilusteerd met vele historische foto’s en documenten
ISBN 978 94 6105 779 2
Bestellen via Bol.com paperback: €19,90. Ook verkrijgbaar als e-boek € 12,40.
Wordt Vriend van Het Spoorwegmuseum
Op 7 september 2012 is het boek ‘Ondernemen op het spoor’, aangeboden aan mevrouw M. van Vroonhoven, directielid van de NS en voorzitter van de Raad van Toezicht van het Spoorwegmuseum. Zoals bij de Ledenvergadering in 2012 al werd medegedeeld is dit boek de premie bij ledenwerfactie die nu loopt. Het Spoorwegmuseum roept alle Vrienden op om één of meer nieuwe Vrienden te werven. Als beloning krijgt u het boek gratis toegestuurd. De Vriend die u opgeeft, krijgt als welkomstgeschenk het boek ook thuisgestuurd. Toezending van de boeken vindt plaats na ontvangst van de contributie van de nieuwe Vriend.