‘Vrijland’ komt weer onder stoom

Stoomtramlocomotief ‘Vrijland’(607) van het museum van de ‘Stoomtrein Katwijk-Leiden’ in Valkenburg(ZH) wordt gerestaureerd en weer rijvaardig gemaakt. Het herstel- dat grotendeels in eigen beheer gebeurt – is mogelijk door een gift van € 80.000 van het Mondriaan Fonds. Met enige voorzichtigheid verwacht het museum, dat de werkzaamheden in 2021 zijn afgerond. Dan wordt de loc ingezet op het traject rond het Valkenburgse Meer.
In 1904 bouwde de Locomotievenfabriek Henschel in Kassel (D) de Vrijland voor de Tramwegmaatschappij Zutphen – Emmerik( Z.E.). Zij maakte deel uit van een serie van zeven locs. Later ging de Z.E. op in de Gelderse Tramwegen (G.T.W.), die het personen- en goederenvervoer in de Gelderse Achterhoek verzorgde. Ook na het vervangen van de reizigerstrams door bussen, bleef zij in gebruik voor de goederendienst. Het net van de G.T.W. kromp steeds verder in en in de loop van 1956 werd de Vrijland buiten gebruik gesteld. De tramloc werd direct daarna opgenomen in de collectie van het Spoorwegmuseum in Utrecht. Toen dit in 2003 voor een grote verbouwing stond, ging de bijna honderdjarige deel uitmaken van de verzameling van het museum van de Stoomtrein Katwijk-Leiden. Bijzonder is dat de locomotief nog vrijwel in haar oorspronkelijke staat verkeert, omdat zij sinds de buitendienststelling steeds in museumcollecties opgenomen is geweest.
Spoorversmalling
Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) Ingrid van Engelshoven (D66) besloot in 2018 voor het eerst één miljoen euro beschikbaar te stellen voor de restauratie van mobiel erfgoed. De Stoomtrein Katwijk-Leiden is een van de eerste organisaties die hiervan – via het Mondriaan Fonds – € 80 000 ontvangt voor het restaureren van de Vrijland. Het feit dat in Valkenburg al replica’s staan van het stationsgebouw Gorssel en het locomotievendepot Doetinchem van de Tramwegmaatschappij Zutphen – Emmerik, zal waarschijnlijk bij de toekenning ook een rol gespeeld hebben. Zo ontstaat immers een mooi samenhangende herinnering aan de Achterhoekse tramwegen.
Het smalspoormuseum beschikt over een goed geoutilleerde werkplaats en geschoolde vrijwilligers. Inmiddels hebben zij al zeven stoomlocomotieven onder handen gehad.
Een groot deel van de restauratie wordt dan ook in eigen beheer uitgevoerd. Alleen het vernieuwen van de wielbanden en de bouw van een nieuwe ketel worden uitbesteed. Aan wie deze opdrachten worden gegund is nog niet bekend. Een ketel van een der andere locomotieven werd gebouwd door Van Steen in Pijnacker, zodat deze onderneming opnieuw een goede kans maakt.
De spoorwijdte van de Gelderse Tramwegen bedroeg 750 millimeter en die van de lijn van de Stoomtrein Katwijk-Leiden is 700 millimeter. Dit betekent dat bij de restauratie ook een versmalling van de spoorwijdte van de locomotief wordt uitgevoerd, om het rijden rond het meer mogelijk te maken.
Met enige voorzichtigheid schat de voorzitter van het museum Pieter van der Ham, dat de restauratie in 2021 klaar zal zijn. Zeker is dat echter nog niet, omdat – zoals hij tegen de redactie van Treinennieuws zei: ‘ je nooit weet wat de technici tijdens de demontage tegenkomen en hoe de toestand van de onderdelen is.’
In totaal zijn twee smalspoor Henschellocs van de Z.E. bewaard gebleven: locomotief 603 ‘Hummelo’ is tegenwoordig onderdeel van het TechnikMuseum in Kassel, en de 607, ‘Vrijland’ bleef in Nederland en kwam uiteindelijk in Valkenburg terecht.
Laatste personentramstel
In het museum van de Stoomtrein Katwijk-Leiden staat bovendien een compleet tramstel van de GTW – bestaande uit stoomloc Silvolde, een rijtuig en een goederenwagen. Daarmee werden ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de stoomtram in de Achterhoek in 1956 en als afsluiting van het railvervoer in 1957 op het nog overgebleven traject Doetinchem-Doesburg succesvolle ritten voor het publiek gereden. foto’s: Hans van Lith

Foto bijschriften:

Bovenste foto: Nog even staat de Vrijland op zijn oude plaats, dan volgt de restauratie

1. De Vrijland in het Spoorwegmuseum, ca. 1960
2. De Vrijland staat op het emplacement Doetinchem klaar voor vertrek (24-1-1956)
3. Loc 607 (Vrijland) in Laag Keppel, onderweg naar Doetinchem, (24-1-1956)
4. Loc 607 Vrijland naast de goederenloods in Doetinchem (24-1-1956)
5. Loc 607 Vrijland rijdt met een goederentram voorbij het GTW-hoofdkantoor in Doetinchem (24-1-1956)
6. Foto hieronder: De remisedeuren