Het Nationaal Smalspoormuseum/Stoomtrein Katwijk-Leiden hoopt in 2021 de spoorlus om het Valkenburgse Meer compleet in gebruik te kunnen nemen. “Dankzij een bijdrage van de Provincie Zuid-Holland kan er een zestien meter lange spoorbrug geplaatst worden over het kanaal dat toegang geeft tot het meer. Alles is klaar om begin 2021 met de aanleg van het ontbrekende spoor te beginnen”, aldus Pieter van der Ham. Hij is voorzitter van de museumorganisatie, die in dit jaar een halve eeuw bestaat. De viering kon echter niet doorgaan wegens het coronavirus, maar wordt – zo mogelijk – verschoven naar 2021. Al wel gepland bij het NSS is het ‘Internationales Feldbahntreffen’ (de jaarlijkse samenkomst van smalspoor museumbedrijven uit diverse landen) in oktober ‘21. Evenals de publicatie van een jubileumboek.
Grote projecten
Ook voor het smalspoormuseum en de museumtrein was de afgelopen periode schadelijk. Gewoonlijk komen er zo’n 20.000 tot 24.000 bezoekers, maar dat aantal bleef nu steken op 7000. Met uiteraard ook een terugval bij de inkomsten. Gelukkig werd het verlies voor een deel gecompenseerd door de overheid en beschikt het NSS door zuinig beleid over een reserve. Maar die heeft een doel en is niet bestemd om ‘gecoroniseerd’ te worden. Een grote steun in de rug zijn overigens de subsidies, die diverse culturele en sociale fondsen hebben toegekend.
Ondanks alles is er hard gewerkt aan diverse grote infrastructuurprojecten. De bouw van een tweede motorlocomotievenloods werd voortgezet en hij zal begin 2021 in gebruik worden genomen. Voor ongeveer 50 motorlocomotieven is dan een stalling beschikbaar, waarin het publiek vrij kan rondkijken. Binnenkort start ook de inrichting van een tweede deel van het buitenmuseum, waarbij het meest opvallende element een nagebouwde mijngang wordt, waarin de collectie mijnlocomotieven en -wagens tentoongesteld wordt. Verder komen in dit gebied diverse attracties voor kinderen. Hard aan vernieuwing toe is ook het binnenmuseum, waarvan de inrichting al zo’n 25 jaar oud is. Om meer expositieruimte te krijgen wil het NSS een tweede verdieping aanbrengen in het gebouw en mogelijk een tweede hal bouwen.
Vrijland en Du Croo & Brauns
Veel uniek rollend materieel is in restauratie. Een groot project is het renoveren en weer rijvaardig maken van stoomtramlocomotief 607 (Vrijland) van de vroegere maatschappij Zutphen-Emmerik. Net als stoomlocomotief 6 (Orenstein & Koppel) van de Stoomtrein Katwijk-Leiden krijgt de Vrijland nu onder andere een nieuwe ketel. Naar verwachting komt de 6 in 2021 en de 607 in 2022 weer in dienst. Stoomlocomotief 7 (O&K) , genoemd naar de overleden oprichter van de museumorganisatie Jan Pellenbarg, is nog steeds in restauratie, maar nadert ook zijn voltooiing. Dit jaar kwam de negentiende (aannemers-)loc, met een spoorwijdte van 90 centimeter, de collectie aanvullen. Met verlangen kijkt iedereen uit naar de komst van twee stoomlocs – een Mallet en een Klien-Lindner – destijds gebouwd door Du Croo & Brauns voor plantages in Indonesië. Sinds 2005 probeert het NSS beide naar Nederland te krijgen. Met name Gerard de Graaf, beheerder van het rollend materieel van de Stoomtrein Katwijk-Leiden, zette zich daarvoor in. Dit bijzondere project heeft inmiddels de steun van de Indonesische overheid en bijna alle formaliteiten zijn achter de rug. Binnenkort is ook de wederopbouw klaar van gesloten goederenwagen GV 8 van de Gelderse Tramwegen, zodat deze onderneming goed vertegenwoordigd is in Valkenburg.
Stafkaart van de Katwijkse duinen
Gemeenteambtenaar Jan Pellenbarg uit Diemen had een grote liefhebberij: industrieel smalspoor. Toen hij in tijdens oorlog ’40-’45 eens in de opslagloods van Van Gelder Papier kwam, zag hij een stapel stafkaarten van duingebieden liggen. Ook die van de duinen rond Katwijk en daar stond een uitgebreid smalspoornet (spoorwijdte 700 mm) op aangegeven! Het was waarschijnlijk al rond 1910 aangelegd door de Leidsche Duinwater Maatschappij (LDM), voor het onderhoud van de filterbekkens. De Graaf vertelt dat Pellenbarg in de jaren zestig, toen de museumlijnen in Nederland begonnen op te komen, een bezoek bracht aan de Duinwater Maatschappij. Hij maakte met bedrijfsleider Hoekman een rit in een draisine over het net van twaalf kilometer (!) en zag mogelijkheden voor een museumbedrijf. Met de LDM kwam hij overeen dat vrijwilligers en museumlocs incidenteel over de LDM-lijnen mochten rijden, in ruil voor het onderhouden daarvan door diezelfde vrijwilligers. Die waren er op dat moment nog niet maar de belangstelling was snel gewekt. November 1970 werd de Nederlandse Smalspoor Stichting opgericht. In datzelfde jaar kwam ook het eerste rijtuig, een vierasser van landgoed Bornia in Driebergen. De kort daarop volgende jaren kreeg de NSS de drie stoomlocomotieven, een Orenstein & Koppel, een Maffei en een Henschel. Toen er diverse spoornetten van drinkwatermaatschappijen werden opgeheven, groeide het materieelpark. In de jaren zeventig bouwden de vrijwilligers zelf enkele personenrijtuigen, die nog steeds rijden. De eerste stoomritten door de duinen vonden in 1973 plaats. Er was steeds grote belangstelling van het publiek.
Staatsbosbeheer was tegen
Na enige jaren rezen er problemen. De Graaf: “Die ontstonden vanaf het moment dat Staatsbosbeheer het gebied ging beheren. Men wilde geen ‘vieze’ locomotieven in het duin. De locatie bij de watertoren van Katwijk (waar het materieel was opgeslagen) bood ook geen ruimte voor een museum, zoals dat er anno 2020 is. In de jaren tachtig werd na veel strijd besloten naar de huidige plek te gaan.”
Pas in 1992 verhuisde het hele bedrijf naar het recreatiegebied Valkenburgse Meer. Daar werd eerst de remise aan de Voorschoterweg gebouwd en twee jaar later volgden het museum en de werkplaats. Vooral de laatste wordt steeds professioneler zodat er veel werkzaamheden in eigen beheer worden uitgevoerd. Nadat in 2005 een rijtuigloods tot stand kwam en in 2008 een stoomlocomotievenloods, werd in 2011/2012 een pronkstuk neergezet: een replica van het station Gorssel van de stoomtram Zutphen-Emmerich. Dit illustreert hoe de museum/smalspoororganisatie – met zijn collectie van meer dan 300 voertuigen – zijn positie in de museumwereld ruimschoots heeft waargemaakt.
Foto’s: Hans van Lith
Berichtendienst: Wil jij op de hoogte blijven van onze laatste (nieuws)berichten? Schrijf je dan hier in voor onze berichtendienst.
Disclaimer: Informatie op deze website is met grote zorgvuldigheid samengesteld. Treinennieuws stelt zich niet aansprakelijk voor ontstane schade en verliezen door beslissingen gebaseerd op de gepubliceerde informatie.