Wat is hèt symbool van de Zwitserse spoorwegen? Goede kans dat op die vraag wordt geantwoord: ‘De krokodil’. En dan wordt niet bedoeld een reptiel uit zuidelijke oerwoudrivieren, maar een gelede elektrische locomotief met twee geprononceerde ‘neuzen’ en beweeglijke onderstellen. Zij maakte jarenlang de dienst uit op de Gotthardlijn van de Schweizerische Bundesbahnen (SBB). Een kleinere, vergelijkbare, uitvoering vervoerde goederen- en reizigerstreinen over de Rhätische Bahn (RhB). In 2019 viert de SBB-krokodil – en daarmee dit karakteristieke locomotieftype – haar eeuwfeest! Enkele exemplaren zijn nog steeds aanwewzig. Rijvaardig of statisch. Het Verkehrshaus der Schweiz in Luzern bezit er twee. De krokodillen van de Rhätische Bahn zijn iets jonger. Twee overlevende machines 414 en 415 verzorgen dit jaar historische ritten tussen Davos Platz en Filisur. Dagelijks, twee keer per dag, vanaf 11 mei tot 27 oktober!
Om de vroege vakantiegangers – die zo’n rit willen meemaken – van dienst te zijn begint Treinennieuws met de Rhätische krokodillen, hoewel deze ‘slechts’ 90 jaar oud zijn en dus jonger dan de jubilaris van de SBB.
Toen in 1919 de Albulalijn van de Rhätische Bahn met 11.000 volt wisselstroom 16 2/3 Hz. werd geëlektrificeerd, had het bedrijf behoefte aan sterke elektrische locomotieven. Daarnaast waren de dienstdoende locs op de bestaande elektrische lijn Landquart-Davos inmiddels te zwak voor het groeiende verkeer. Zij moesten vervangen worden.
Smalspoor krokodil
Een jaar later bestelde de RhB bij de Schweizerische Lokomotiv- und Maschinenfabrik Winterthur (SLM) vijftien gelede zes assige elektrische locs. Aan de ontwikkeling en de bouw leverden ook Brown Boveri & Cie (BBC) en de Maschinenfabrik Oerlikon (MFO) hun bijdrage. Zo zorgde BBC voor de tractiemotoren, die in de twee draaistellen waren gemonteerd en – via stangen – de drijfassen in beweging brachten.
De nieuwe locs vertoonden een sterke gelijkenis met de krokodil van de SBB, maar waren uiteraard kleiner en geschikt voor de spoorwijdte van 1000 mm, die bij de Rhätische Bahn in gebruik was. Niettemin werden ze al snel de Rhätische krokodillen genoemd. De eerste zes exemplaren Ge 6/6 401-406 werden in 1921 in dienst gesteld. In 1922 gevolgd door de Ge 6/6 407-410; in 1925 door de Ge 6/6 411 – 412 en in 1929 door de laatste drie, de Ge 6/6 413 – 415. Met hun maximum snelheid van 55 km/h waren zij geschikt voor zowel het goederen- als het reizigersverkeer. Ze namen al gauw de plaats in van de stoomlocomotieven op het stamnet van de Rhätische Bahn. In de loop van de jaren werd de krokodil ingezet op de lijnen Chur – St.Moritz/Pontresina, Chur- Disentis, Chur – Davos, Davos – Filisur en Bever – Scuol-Tarasp.
Daarbij stonden zij tot Disentis ook geregeld voor de beroemde Glacier Express, die vanaf 1930 ’s zomers reed van Chur en St. Moritz naar Zermatt en terug.
Feestritten
Eind jaren vijftig begonnen nieuwere locomotieven, uitgerust met de modernste technieken, de Rhätische krokodil van haar plaats te verdringen. Om te beginnen bij de diensten die minder zware eisen stelden. Zeker na de komst van de vier assige elektrische trekkrachten van het type Ge 4/4 II (611-620) in 1973, ging het echt bergafwaarts met de krokodillen. Nadat loc. 401 al in 1974 na een ongeluk was gesloopt, volgden tien jaar later de 403, 404, 405, 408, 409 en 410. Enkele andere werden buiten gebruik gesteld en gingen een nieuwe toekomst tegemoet als museumstuk. Zo staat de 402 nu in het Verkehrshaus der Schweiz in Luzern. Een bijzondere plaats kreeg loc 407, die in 1994 werd opgesteld bij het museum van de Rhätische Bahn in Bergün aan het traject Filisur – St. Moritz. Zij werd ingericht als rijsimulator en het publiek kan ‘op de bok meerijden’ over de Albulalijn. De locomotief wordt bediend met de normale besturingsinstrumenten en belangstellenden kunnen terecht van dinsdag tot en met zondag van 13.15 – 15,30 uur.
Op dit moment zijn de locomotieven 414 en 415 nog rijvaardig aanwezig. Ze worden gebruikt voor toeristische ritten en bij bijzondere gelegenheden (meer weten over de nostalgische ritten dit jaar? www.rhb.ch/bahnerlebnisse ). De inmiddels gesloopte 412 werd ter gelegenheid van het 75-jarig bestaan van de Glacier Express in 2005 nog blauw geschilderd en ingezet voor – onder andere – een feestelijke herdenkingsrit met de internationale pers. Een technische storing betekende echter haar einde
De krokodillen zijn anno 2019 zeldzaam geworden in heel Zwitserland. Toch zullen ze tot in lengte van dagen hèt symbool blijven van het spoorwegverkeer in het land van Wilhelm Tell. Dat zal binnenkort ook blijken uit het artikel over de oudste vertegenwoordigers van dit locomotieftype, de zes assige reuzen van de Schweizerische Bundebahnen.
Foto’s: Hans van Lith
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
Wil je zelf deze historische treinrit maken in je vakantie? Hier wat reisgegevens: Je kan natuurlijk met de ICE naar Basel, maar SWISS vliegt 4x per dag van Amsterdam naar Zürich. Informatie en reserveringen: www.swiss.com In Zwitserland doe je natuurlijk alles per trein, bus of boot met de Swiss Travel Pass. Alle informatie over de OV-voordeelpassen van het Swiss Travel System, vind je op www.MySwitzerland.com. Wil je voordat je naar Zwitserland alles over dit fascinerende treinenland weten, neem een kijkje voor algemene informatie over toeristisch Zwitserland op www.MySwitzerland.com. Je kunt natuurlijk ook telefonisch contact opnemen met Zwitserland Toerisme, voor informatie en eventuele boekingen: 00800 100 200 30. Voor dit telefoonnummer betaal je het lokale tarief.
++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++++
