Jazz en oer-foto’s bij tandradjubileum

Locomotief 2 als monument bij het dalstation (foto Hans van Lith)

Met veertiendaagse jazzuitvoeringen en een expositie in het Siebengebirgsmuseum van ’oeroude’ foto’s van Christian Klant, viert Duitslands oudste tandradbaan – de Drachenfelsbahn in Königswinter am Rhein – in 2018 het 135-jarig bestaan. Een tableau in de stationshal geeft aan dat het bergspoor gedurende die periode bijna drie miljoen kilometer heeft afgelegd! Dat is 750 maal de omtrek van de aarde! In totaal vervoerden de stoom- en elektrische treinen ruim 35 miljoen reizigers.

Vooral in de negentiende eeuw kwam het toerisme langs de Rijn in Duitsland tot bloei. Britse romantische schrijvers en dichters droegen daaraan bij, maar ook de start van bootverbindingen vanuit Engeland in 1826 en later vanuit Rotterdam. De aanleg van spoorwegen betekenden een nog grotere toename . De Drachenfels met zijn burchtruïne en adembenemende uitzicht op de rivier, werd een geliefd reisdoel. Je kon te voet naar boven, maar dat was velen toch te bar. Het duurde niet lang of ezeldrijvers zagen er brood in en brachten met hun lastdieren talrijke toeristen naar de top. Toen in 1881 de ‘Deutsche Lokal- und Strassenbahngesellschaft ’ een concessie aanvroeg voor een tandradspoorweg naar de Drachenfels, vreesden zij dan ook dat hun broodwinning gevaar liep. Niettemin werd de toestemming verleend en op 13 juli 1883 ging de treindienst – na de nodige veiligheidscontroles door de overheid – van start. Het was een metersporige lijn van circa 1,6 kilometer lengte, geëxploiteerd met stoomtractie. Het tandradsysteem was een vinding van de Zwitserse ir. Nikolaus Riggenbach. De tandraderen van de locs grepen in een tandstang, die er ongeveer uit zag als een gestrekte stijve fietsketting. Deze constructie is tot op de huidige dag in gebruik. Het materieelpark bestond uit 3 stoomlocs, 6 rijtuigen en enkele goederenwagens, gebouwd door de Maschinenfabrik Esslingen. Königswinter lag op 69,4 meter boven de zeespiegel en het bergstation op de Drachenfels op 289 meter, zodat de lijn een hoogteverschil van 219,6 meter overwon. De steilste helling was/is 200 %o.
Het eerste jaar werden – in slechts 127 dagen – al 62.000 bezoekers geteld. Een groot succes!
Elektrificatie
In 1913 nam de bekende Keulse industrieel Ferdinand Mühlens – de man van de eau de cologne 4711 – de Drachenfelsbahn over. Na de zwarte periode van de Eerste Wereldoorlog, binnenlandse onlusten en een inflatieperiode, werd de situatie in 1924 weer enigszins normaal. Mühlens bracht in 1924 een combinatie tot stand met de in 1889 geopende andere tandradlijn Königswinter-Petersberg. Beide zouden verder gaan onder de naam ‘Bergbahnen im Siebengebirge.’ Tussen 1926 en 1929 leverde Esslingen vijf moderne stoomlocomotieven, die drie rijtuigen met elk 50 reizigers bergopwaarts konden vervoeren. In die tijd werd ook voor het eerste gedacht aan elektrificatie. Maar opnieuw stortte Duitsland zich in de vernietigende oorlog. Niettemin bleef een beperkte dienstregeling gehandhaafd, onder andere voor verlofgangers en herstellende gewonden. In maart 1945 brachten geallieerde bombardementen echter ernstige schade toe aan de Drachenfelsbahn. Pas in 1947 werd de dienst heropend en werden plannen tot elektrificatie weer uit de kast gehaald. Gekozen werd voor 750 volt gelijkstroom. Brown Boveri & Cie. in Mannheim kreeg opdracht het project uit te voeren. Waggonfabrik AG Rastatt leverde de wagenbak en de mechanische uitrusting voor het eerste motorrijtuig. In 1953 was de elektrificatie een feit. In de vijf jaren daarna leverden beide firma’s nog drie elektrische rijtuigen met plaats voor 62 reizigers. Ze legden het traject af met een gemiddelde snelheid van 18 km/h (met enkele beperkingen op de steilste stukken). De stoomlocs werden alleen nog ingezet op drukke dagen. Een dramatisch ongeval met een ontsporende stoomtrein kostte in 1958 aan 17 mensen het leven. Dat betekende het einde van deze tractievorm. Loc 2 staat nu als monument naast het station. Nadat in 1979 – grotendeels in eigen werkplaats – nog een motorrijtuig was gebouwd, bestaat het materieelpark nu uit vijf motorrijtuigen en één open goederenwagen voor onderhoudswerkzaamheden (het oudste motorrijtuig ging buiten dienst, één exemplaar brandde uit). De Petersbergbahn werd inmiddels gesloten.
Nieuwbouw van baan en station
In 2005 veranderde het dalstation van de Drachenfelsbahn in een gecombineerd treinstation/toeristenbureau. Tevens werden er een historische tentoonstelling en een werkend model-drachenfelsbahn (h0) ingericht. Ter gelegenheid van de restauratie van het slot Drachenburg, gelegen op ongeveer de helft van de route, werd in 2011 ook het ‘Mittelstation’ ingrijpend vernieuwd. Er kwamen nieuwe perrons met een kleine overkapping. Het is tevens de plaats waar dalende en klimmende treinen elkaar kruisen. Automatische wissels en lichtsignalen verzekeren een veilig verkeer.
De laatste verbouwing (2014) betrof het bergstation, dat werd aangepast bij het totaal vernieuwde restaurant met uitzichtplateau op de Drachenfels.
Bijzondere techniek
Hoewel 135 jaar geen gangbaar ‘herdenkingsjaar’ is, wilde de Drachenfelsbahn het toch niet ongemerkt voorbij laten gaan. Zeker ook niet gezien de belangrijke moderniseringen die in de voorbije periode werden afgesloten. Daarom gaf in de loop van 2018 in de stationshal een zevental muziekgroepen jazz, blues en poprock uitvoeringen voor het publiek. Verder werd in het Siebengebirgsmuseum in Königswinter een bijzondere fototentoonstelling ingericht, van de – hier geboren – fotograaf Christian Klant (*1980). Hij past een ontwikkelprocedé uit 1851 toe, dat toen heel revolutionair was. Klant werkt met glasplaten, voorzien van een door hemzelf samengestelde lichtgevoelige emulsielaag. Tijdens de verdere afwerking ontstaan zilverkleurige afdrukken – in spiegelbeeld – die een grote dieptewerking hebben. Zij vormen een serie kunstzinnige opnamen, die de jubilerende Drachenfelsbahn in een bijzonder licht zet.
Herfstopname van het ‘Mittelstation’ (foto Hans van Lith)