De Uithoflijn – Tram 22 binnenkort in dienst

’De Uithoflijn’- de nieuwe acht kilometer lange tramverbinding van het Utrechtse Centraal Station met de Uithof – tegenwoordig ´Utrecht Science Park´- gaat 29 juli open voor het publiek. Dit is althans het streven van de Provincie en de Gemeente Utrecht. Menigeen zal een zucht van verlichting slaken, want de aanleg is zo’n anderhalf jaar vertraagd, terwijl de kosten van het project – aanvankelijk begroot op ongeveer 321 miljoen euro – opliepen tot bijna 500 miljoen!

Het Bestuur Regio Utrecht (een samenwerkingsverband van 9 nauw verbonden gemeenten) – lees: ook de Provincie – en de Gemeente Utrecht willen met het openbaar vervoer een steeds aantrekkelijker alternatief bieden voor de auto. Een betere doorstroming, wegnemen van knelpunten, kortere wachttijden bij kruispunten en de aanleg van vrije bus- en trambanen staan hierbij op het programma. Samengevat onder de naam ‘Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV)-netwerk’ kan de reiziger dan kiezen uit een efficiënt systeem van tram- en buslijnen.
Het ‘Bestuur Regio Utrecht’ had de ambitie in 2025 te komen tot vijf regionale tramlijnen. Onderzoek wees uit dat die het beste konden samenkomen in het stationsgebied van Utrecht. De eerste lijn – met de naam ‘HOV Om de Zuid’- moet leiden naar het universiteitscentrum De Uithof en past ook goed in de vervoersplannen van de gemeente. Aanvankelijk wordt nog gedacht aan een buslijn op vrije baan. Minister Melanie Schultz van Haegen van ‘Verkeer en Waterstaat’ belooft echter een rijksbijdrage van € 110 miljoen en dat maakt de aanleg van een tramlijn mogelijk. ‘Een tram’, aldus de rijksoverheid, ‘is nodig om de verwachte groei in het openbaar vervoer op te vangen en stad en regio in de toekomst bereikbaar te houden. Zo blijft de binnenstad van Utrecht leefbaar en kan De Uithof zich ontwikkelen tot Utrecht Science Park.’ Naar verwachting zou het aantal reizigers, dat vooral bestaat uit studenten, werknemers en bezoekers van de Uithof, in de toekomst met 25% toenemen en in 2020 zo’n 60.000 bedragen!
In 2011 nam zowel de Gemeenteraad van Utrecht als het Bestuur Regio Utrecht – verantwoordelijk voor de verwezenlijking van de openbaar ververvoerverbinding– formeel het besluit tot ’vertramming’ van de lijn. De oorspronkelijke naam van ‘HOV Om de Zuid’ wordt al gauw gewijzigd in ‘Uithoflijn’. Ook die aanduiding is niet definitief, want de tram zal bij zijn openstelling voor het publiek het lijnnummer 22 krijgen.

Zestien keer per uur in de spits
In 2012 vormden de Gemeente Utrecht en het Bestuur Regio Utrecht een projectorganisatie om de Uithoflijn tot stand te brengen. De eerste twee jaar werd vooral gewerkt aan het klaarmaken van het tracé (en daarmee de ondergrond waarop de lijn wordt aangelegd). Dit voert – vanaf het voorlopige beginpunt ‘Utrecht Centraal Centrumzijde’ – onder andere langs het NS-station Utrecht Vaartsche Rijn en het stadion Galgenwaard. De lijn krijgt in totaal negen haltes, inclusief begin- en eindpunt (‘De Uithof P+R’). Tijdens de spitsuren zal de tram zestien keer per uur vv. rijden. De rit neemt 17 minuten in beslag, waarbij de gemiddelde reissnelheid (dus inclusief het stoppen aan de haltes), 28 km/h bedraagt.
Het lag voor de hand dat de Uithoflijn zou worden aangelegd op de gangbare spoorwijdte van 1435 mm en de tram zou rijden op een bovenleidingspanning van 750 volt gelijkstroom. Net als de bestaande sneltramverbindingen met IJsselstein en Nieuwegein Zuid (in 2016 zal worden besloten deze aan de Uithoflijn te koppelen en te zijner tijd ook doorgaande trams te laten rijden. Dit laatste vergt nog wel de nodige aanpassingen aan haltes en materieel).

Aanbestedingen
Het jaar 2014 is cruciaal. De werkzaamheden voor het baanlichaam van de lijn en aan de betrokken wegen zijn vrijwel klaar. Nu vinden dus de aanbestedingen plaats voor de aanleg van het spoor – inclusief bovenleiding, seinen en haltes – en voor de levering van het rollend materieel. Na selectie van de inzenders, ondertekenen de Gemeente Utrecht en het Bestuur Regio Utrecht op 23 december het contract voor de ‘realisering van de traminfrastructuur van de Uithoflijn’ met aannemingsbedrijf Koninklijke BAM groep. Naar verwachting begint de feitelijke aanleg eind 2015/begin 2016.
Voor de levering van de tramstellen valt de keuze op de Spaanse fabriek van spoorwegmaterieel CAF (Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles), waar 27 gelede lagevloer tramstellen worden besteld. Dit type ‘URBOS 100’ rijdt ook al in andere grote Europese steden als Birmingham, Nantes, Zaragossa en Belgrado. Ze zijn circa 33 meter lang en bieden plaats aan 216 passagiers, voor wie 62 zitplaatsen en twee plaatsen voor een rolstoel beschikbaar zijn. Standaard zijn ze uitgerust met airconditioning en informatieschermen. De stellen zullen gekoppeld rijden en krijgen de geel/grijze huiskleur van het Utrechts openbaar vervoer. Tijdens een feestelijke open dag in de remise in Nieuwegein op 18 januari 2017 zal het publiek kennis kunnen maken met het eerste exemplaar – de 6001 – van het nieuwe materieel.

Het Bestuur Regio Utrecht draagt op 1 januari 2015 de ‘opdrachtgeverschap’ voor de Uithoflijn – en kort daarop ook de bijbehorende contracten – over aan de Provincie Utrecht. De Projectorganisatie Uithoflijn is nu een samenwerkingsverband van de Provincie en van de Gemeente Utrecht.

Vertraging en malheur
De totstandkoming van de lijn verloopt minder goed dan gehoopt. Aanvankelijk zou de tram in juli 2018 gaan rijden, maar halverwege 2017 wordt duidelijk dat er flinke vertraging optreedt en dat de kosten met ruim € 102 miljoen stijgen. Op verzoek van de Gemeenteraad Utrecht en de Provincie Utrecht stellen de Randstedelijke Rekenkamer en de Rekenkamer Utrecht gezamenlijk een rapport op over de gang van zaken bij de aanleg. Het resultaat is weinig vleiend: vanaf de start zijn er ernstige tekortkomingen te constateren.. Enerzijds zijn kostenstijgingen veroorzaakt door vertragingen en beheersmaatregelen, anderzijds zijn allerlei kosten van de Uithoflijn nooit geraamd… Daarnaast was de integrale verantwoordelijkheid voor het project lange tijd onduidelijk. Het rapport spreekt van een ‘complex speelveld, waarin gemeente, provincie en projectorganisatie elk verantwoordelijk zijn voor een deel van de uitvoering.’ Gemeente en provincie hebben te weinig sturing gegeven en hebben daarbij uit het oog verloren wat het beste was voor de lijn.
In de praktijk verliep de samenwerking – ook met de aannemer – nogal stroef. Zo wilde bijvoorbeeld de leidinggevende top van de projectorganisatie dat ieder zich stipt zou houden aan tijd- en budgetafspraken. Volgens een brief van de Utrechtse wethouder Lot van Hooijdonk aan de Gemeenteraad dreigde de samenwerking tussen BAM en de projectorganisatie ‘te resulteren in een juridisch conflict, waardoor de voortgang van de aanleg van de trambaan zou stagneren met dito consequenties als gevolg’. Eind 2016 werd een gezamenlijk bouwteam van provincie, gemeente en BAM gevormd om de samenwerking te versterken. De twee topfunctionarissen van de projectorganisatie werden eind 2016 als gevolg van een ‘bewuste ingreep in het managementteam’ van hun taak ontheven. Hun managementstijl hield onvoldoende rekening met de belangen van opdrachtgevers en opdrachtnemer’, aldus Van Hooijdonk. NRC Handelsblad komt op basis van eigen onderzoek echter tot de slotsom dat beiden onder druk van de BAM moesten vertrekken. ‘Er zijn geen twee projectdirecteuren door de provincie naar huis gestuurd’, reageert een woordvoerder van de Uithoflijn overigens tegenover Treinennieuws.
Mede door andere problemen – zoals het niet tijdig opleveren van een nieuw tram- en busstation onder Utrecht CS – schuift de openingsdatum van de Uithoflijn verder op. Als gevolg van de scherpe kritiek stapt Jacqueline Verbeek (VVD), de gedeputeerde voor mobiliteit en financiën van de Provincie Utrecht, in februari 2018 op.

Testfase
Ondertussen gaat de aanleg verder. Bovenleiding wordt gespannen, haltes krijgen ‘meubilair’, spoor wordt afgewerkt, seinen aangebracht en verkeerslichten geplaatst bij wegkruisingen. Bij de remise in Nieuwegein komen een extra opstelspoor en een aparte werkplaats/remise voor het onderhoud van de nieuwe trams. Ook aan de opleiding van trambestuurders wordt gewerkt. Vervoerbedrijf Qbuzz – dat de dienst op de Uithoflijn zal uitvoeren – leidt al enige tijd ruim honderd trambestuurders op, onder wie een groep lijnbuschauffeurs die worden omgeschoold. Na twaalf weken theoretische en praktische lessen, doen zij examen. Op een later tijdstip volgt nog een extra scholing van twee weken om het specifieke materieel en de Uithofroute te leren kennen. Hierbij speelt ook de tramsimulator een rol die in de remise Nieuwegein is opgesteld.
Nadat de traminfrastructuur en de werking van de installaties uitgebreid is beproefd, beginnen de testritten. Het weekend van 1 oktober 2017 wordt een tramstel naar P+R De Uithof gebracht voor nachtelijke testritten op een deel van de lijn. Vanaf 28 februari 2019 rijden de trams ook overdag en nu ook steeds vaker op het hele traject tussen Utrecht CS en Uithof P+R (deze eindhalte is inmiddels omgedoopt in Utrecht Science Park). Niet alleen om het besturen zelf te beoefenen, maar ook om personeel vertrouwd te maken met bijzondere situaties en omstandigheden. Vanaf 9 mei van dit jaar rijden de testtrams zelfs ‘op de klok’, dus volgens dienstregeling, maar zonder reizigers. De autoriteiten zetten voor de opening nog steeds in op uiterlijk december 2019, zo mogelijk eerder. Hoewel er nog enige storingen zijn op te lossen en werkzaamheden moeten worden afgerond, verloopt alles echter zodanig dat het traject waarschijnlijk op 29 juli as. opengaat. Een volgend project is trouwens reeds in zicht: de koppeling van de Uithoflijn aan de sneltramlijnen van Utrecht naar IJsselstein en Nieuwegein Zuid. Het eerste nieuwe materieel voor het doorgaande verkeer is al geleverd!

Bronnen: Persberichten van Gemeente Utrecht/ Bestuur Regio Utrecht (2010-2014); diverse edities ‘Uithoflijn’, nieuwsbrieven van de Projectorganisatie Uithoflijn (2014 – 2019; NRC Handelsblad (‘Het duurste stukje trambaan van Nederland’; 24-2-2018 + art.’ Rapport: Lange reeks fouten bij aanleg Uithoflijn’, 4-12-2018, 24-2-2018; Memo Van Hooijdonk aan Gemeenteraad Utrecht 24-2-2018; Persbericht randstedelijke rekenkamer en Rekenkamer Utrecht, 4-12-2018; Wikipedia (‘Uithoflijn’ en ‘Utrechts HOV-netwerk’), andere foto’s zijn genomen op de open dag, door Hans van Lith, waarop het nieuwe Uithofmaterieel werd voorgesteld aan het publiek.

Eerst testrit 28 februari 2019 – Foto: Projectorganisatie Uithoflijn