Utrecht, 26 januari 2016 – ‘Sporen van smaragd’ belicht historie Indonesische spoorwegen Het Spoorwegmuseum toont in tentoonstelling unieke Indische spoorcollectie. Op 10 augustus 2017 is het precies 150 jaar geleden dat de eerste trein in Indonesië reed tussen de havenstad Semarang en Tangoeng op Java. Aanleiding voor het Spoorwegmuseum om met de tentoonstelling ‘Sporen van Smaragd’ in te gaan op de rijke historie van de Indonesische spoorwegen. Met de restauratie van één van de topstukken van de tentoonstelling, een model van een Indisch rijtuig uit 1882, maakte Het Spoorwegmuseum deze week een start met de voorbereidingen. ‘Sporen van Smaragd’ is vanaf 6 juli te zien en loopt t/m 10 november 2017.
Ondanks de vele geografische, technische, personele en financiële moeilijkheden opende de particuliere Nederlandsch Indische Spoorwegmaatschappij (NIS) op 10 augustus 1867 de eerste spoorlijn op de archipel tussen de havenstad Semarang en Tangoeng. Dit 25 km lange traject vormde het begin van spoorlijn naar de Vorstenlanden op Midden-Java. Daarna groeide vooral op Java het spoorwegnet gestaag, zowel door particulier Nederlands initiatief als door de investeringen van de Nederlandse staat. Deze raakte er meer en meer van overtuigd dat goede spoorverbindingen de export en industrie van de kolonie konden stimuleren en bovendien van militair-strategisch belang konden zijn. Een groot deel van het huidige spoor in Indonesië is tot 1942 aangelegd, beheerd en geëxploiteerd door Nederlandse spoorwegmaatschappijen, Nederlandse ingenieurs, Nederlandse architecten en veel Nederlands materieel. Dat gebeurde in de koloniale periode waarin Indonesië officieel Nederlands-Indië heette. Het Spoorwegmuseum beheert een unieke collectie van foto’s, objecten en modellen die getuigen van de Indische spoorgeschiedenis. Het 1:5 rijtuigmodel dat nu wordt gerestaureerd werd in 1882 gebouwd in de Werkplaats Buitenzorg van de Indische Staatsspoorwegen. Het rijtuig werd tentoongesteld op de Internationale Koloniale en Uitvoerhandel tentoonstelling die in 1883 in Amsterdam werd gehouden. Het model is vervaardigd naar een werkelijk bestaand type houten rijtuig van de Indische Staatsspoorwegen, dat in 1882 op het spoor verscheen. Nu steeds meer interesse ontstaat voor de koloniale periode, en het bovendien in 2017 precies 150 jaar geleden is dat de eerste trein in Indonesië reed, organiseert Het Spoorwegmuseum een tijdelijke tentoonstelling over dit onderwerp in samenwerking met diverse Nederlandse instellingen, de Indonesische spoorwegen en het Indonesische spoorwegmuseum in Ambarawa.
Tentoonstelling ‘Sporen van Smaragd’
6 juli t/m 10 november 2017 (officiële opening woensdag 5 juli)
Het Spoorwegmuseum, 3581 XW Utrecht
Informatie over het te restaureren rijtuigmodel
In de collectie van Het Spoorwegmuseum bevindt zich een model van een drie assig ABC rijtuig voor 1e, 2e en 3e klasse, schaal 1:5. Dankzij de datum op de aspotten en een fabrieksplaatje weten we dat dit model in 1882 vervaardigd is in de Werkplaats Buitenzorg van de Indische Staatsspoorwegen. Verder onderzoek wees uit dat het rijtuig tentoongesteld is op de Internationale Koloniale en uitvoerhandel tentoonstelling die in 1883 in Amsterdam werd gehouden. Het model is vervaardigd naar een werkelijk bestaand type houten rijtuig van de Indische Staatsspoorwegen, dat in 1881 op het spoor verscheen. Het houten model is zeer verfijnd uitgevoerd en bevat diverse levensechte onderdelen, zoals mechanisch werkende deursluitingen met klinken en rolluiken die op en neer kunnen bewegen. Het rijtuig bestaat uit drie coupés. De eerste klasse coupé is fraai betimmerd, heeft gestoffeerde banken die langs de wanden zijn bevestigd en geeft tevens toegang tot een retirade, een afsluitbaar toilet. De tweede klasse kent houten bankjes met webbing zittingen en ruggen, waarboven bagagenetten zijn bevestigd. De derde klasse was blijkens het bordje boven de deur alleen voor vrouwen bestemd. Deze coupé is eenvoudiger ingericht met banken die geheel van hout zijn gemaakt en geeft ook toegang tot het toilet. Het model is verrijdbaar en in 1883 op houten schragen met rails tentoongesteld in Amsterdam. Hoe het in de collectie van het Spoorwegmuseum is terecht gekomen, kon niet meer achterhaald worden. Na in 1991 nog een keer tentoongesteld te zijn in de tentoonstelling ‘Uit de kelders van Het Spoorwegmuseum’ heeft het model in depot gestaan. Omdat het in slechte staat verkeert, wordt het voor de tentoonstelling Sporen van Smaragd gerestaureerd in het restauratie atelier van houtrestaurator Ruben Spelbos.
